تذکرة الاحباب (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ملا احمد نراقی |
| تاریخ نگارش | ۱۲۱۲ق |
| موضوع | فقه |
| زبان | فارسی |
| مجموعه | یک جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | بوستان کتاب |
| تاریخ نشر | ۱۳۸۳ش |
تَذکرَةُ الأحباب کتابی فقهی و به زبان فارسی نوشته ملا احمد نراقی (متوفای ۱۲۴۵ق). او این اثر را در تکمیل کتاب تحفه رضویه، نوشتۀ پدرش ملا مهدی نراقی نگاشته که درباره مسائل طهارت و نماز بوده و این کتاب، دیگر مسائل ابواب عبادات یعنی روزه، زکات و خمس را برای عمل مقلدان بیان کرده است.
درباره مؤلف
ملا احمد نراقی، معروف به فاضل نراقی فرزند ملا مهدی نراقی از عالمان شیعه در قرن سیزدهم هجری قمری است. وی در نراق به دنیا آمد و تحصیلات ابتدایی را نزد پدر گذراند. با سفر به عتبات عالیات نزد اساتیدی مانند سید محمد مهدی بحرالعلوم، میرزا مهدی شهرستانی، جعفر کاشف الغطا و صاحب ریاض تحصیل علم کرد[۱] و پس از وفات پدر، مرجعیت مردم را در زادگاه خویش عهدهدار شد.[۲] ملا احمد تألیفات بسیاری در علوم مختلف اسلامی دارد. وی در سال ۱۲۴۵ق در کاشان درگذشت. بدنش را به نجف منتقل کرده و در حرم امیرالمؤمنین(ع) به خاک سپردند.[۳]
زمان نگارش
این کتاب از جمله نخستین آثار و تألیفهای ملا احمد و تاریخ تألیف آن سال ۱۲۱۲ق، مقارن آغاز سلطنت فتحعلی شاه قاجار و مصادف با وفات سید مهدی بحرالعلوم است. ملا احمد در سن ۲۷ سالگی پس از بازگشت از نجف اشرف که به همراه پدر رفته بود، این کتاب را نگاشت. پیش از آن، در سال ۱۲۰۸ق، در نجف اشرف، عین الاصول را تألیف میکند و سپس، بر تحفه رضویه پدر حاشیه میزند.[۴]
هدف از تألیف
برخی از آثار ملا احمد در تکمیل آثار و مُصَنَّفات علمیِ پدرش ملا مهدی نراقی بوده است. تذکرة الأحباب نیز در تکمیل تحفۀ رضویه و حاشیۀ آن نگاشته شده است؛ زیرا آن کتاب در مسائل طهارت و نماز بود و ملا احمد در تذکرة الأحباب دیگر ابواب عبادات، شامل مباحث روزه، زکات و خمس را برای مقلِّدان خود میشمارد.[۵]
محتوا
فاضل نراقی، تذکره را در سه مقصد نگاشته و هر مقصد، دارای فصلبندی است:
- مقصد اول: در مسائل و احکام روزه.
- مقصد دوم: در بیان زکات و مسائل و احکام متعلّق به آن.
- مقصد سوم: در بیان خمس و احکام و مسائل آن.
زبان و مخاطب کتاب
بهگفته محقق کتاب، در دوره صفویه، نگارش فقه به زبان فارسی رواج یافت و چهرههایی مانند میر داماد، آثار فقهی-استدلالی خود، از جمله شارع النجاة، را به فارسی نوشتند. این روند در عصر صفوی و دوره قاجار با کاهش فعالیت حوزههای علمیه شیعه در ایران، به انزوا رفت. اما پس از یک دوره رکود، ملا مهدی و ملا احمد نراقی با نثر فارسی و زبانی قابلفهم برای عموم، به احیای فقه فتوایی پرداختند. آثاری مانند أنیس التجّار و تحفه رضویه توسط ملا مهدی نراقی، و کتاب تذکرة الاحباب و دیگر آثار بههمت ملا احمد نراقی نگاشته شد. با وجود ماهیت فتوایی و غیر استدلالی تذکره الاحباب، تنوع موضوعات و سبک بیان آن، این کتاب را متمایز کرده است.[۶]
ویژگیها
محقق کتاب، برخی ویژگیهای این اثر را اینگونه میشمارد:
- جامعیت فروعات فقهی: کتاب تذکره شامل فروعات و مسائل بسیاری است که در مستند الشیعه، ملا احمد نیامده است. مؤلف خود اشاره میکند که برخی از این فروعات مورد توجه علما قرار نگرفتهاند.
- انسجام ساختاری: ارجاعهای متقابل بین مباحث مختلف، انسجام محتوایی کتاب را نشان میدهد و هر مطلب در جایگاه مناسب خود قرار گرفته است.
- اسلوب و تبویب مناسب: ساختار کتاب از بهترین شیوههای عرضه مباحث فقهی تا آن زمان محسوب میشود. فهرست اجمالی مباحث در ابتدای هر بخش ارائه شده و این شیوه احتمالاً متأثر از الحدائق الناضرة بوده است.
- بیان دیگر اقوال: برخلاف روش پدرش در انیس التجار و تحفه رضویه، مؤلف به ذکر آراء مختلف (اغلب بدون نام بردن از صاحبان نظر) پرداخته است.
- مخالفت با مشهور: در برخی موارد، نویسنده بر اساس مبانی فقهی و اصولی خود، با نظر مشهور مخالفت کرده و این رویکرد نشاندهنده استقلال فکری و اجتهادی مؤلف است.[۷]
نسخههای اثر
بر اساس اطلاعات موجود در فهارس نسخههای خطی، چهار نسخۀ زیر شناسایی شده است:
- نسخه کتابخانه ملک، تهران، تاریخ کتابت آن ۱۲۱۷ق.
- نسخه عکسی کتابخانه مرکز احیاء التراث الاسلامی، قم، تاریخ کتابت ۱۲۲۳ق.
- نسخه کتابخانه ملی، تهران، قرن ۱۳هجری.
- نسخه دانشکده حقوق، تهران، مصطفی قلی کاشانی، رمضان ۱۲۳۶ق.[۸]
تذکرة الاحباب، از سوی ناشران متعددی به چاپ رسیده که یکی از چاپها با تحقیق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در انتشارات بوستان کتاب قم منتشر شده است.
پانویس
منابع
- نراقی، ملا احمد، تذکره الاحباب، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۸۳ش.
- نراقی، احمد، معراج السعادة، قم، هجرت، ۱۳۷۷ش.
- نراقی، احمد، مستند الشیعه، آل البیت، قم، ۱۴۱۵ق.